Op 9 en 10 November 2024 was het 35 jaar geleden dat de grenzen van de DDR naar West-Berlijn open gingen en de muur verdween. In de tussentijd is hier een fietsroute ontstaan. We waren onderweg op de ‘Berliner Mauerradweg – Berlin Wall Trail’.

Onze eerste ervaring: het is geen fietsroute waar je veel kilometers per dag maakt. Daarvoor is het een route waar je veel interessante wetenswaardigheden vindt. De route verloopt langs de voormalige grens, vaak over de oude ‘kolonnenweg’ – de verharde strook waar de grenssoldaten veilig over konden rijden. Niet alleen buiten Berlijn vind je deze groene strook, ook in Berlijn komt dat verrassend vaak voor. Zoals in de wijk Neukölln in het zuiden van Berlijn. Je kunt de gigantische flats van de wijk zien en toch heb je het gevoel in de natuur te zijn. In de binnenstad is intussen flink gebouwd, de Potsdamer Platz is het nieuwe moderne centrum waar je vele winkels, bioscopen en een bruisend nachtleven vindt. Toch is ‘Berlin-Mitte’ ook goed te doen voor fietsers. Fietspaden naast de weg, maar persoonlijk vind ik de brede geasfalteerde stroken op de rijbaan nog beter te fietsen.

De Grenstoren bij Nieder-Neuendorf

Onderweg zal je verschillende keren langs monumenten en grenstorens komen. Van de 330 torens die om West-Berlijn waren geplaatst zijn er nog 4 bewaard gebleven. De grenstoren Nieder-Neuendorf ten noorden van de stad, is voor publiek toegankelijk. Vriendelijke vrijwilligers geven informatie en in de grenstoren is een kleine tentoonstelling. Je wordt een beetje na denkelijk als je hier staat en over water van de Nieder-Neuendorfer See naar Berlijn kijkt. Een rondvaartboot waar een uitgelaten stemming heerst. Bijna 25 jaar geleden ondenkbaar. Je zou meteen door de soldaten uit het water zijn geplukt. Ook als je vanuit West-Berlijn kwam. Dat dit niet alleen theorie, maar ook praktijk was merkten een paar jonge mannen, die na een biertje te veel in een roeibootje het water over peddelden, opgepakt werden en vervolgens de nacht in de piepkleine cel van de grenstoren doorbrachten. Dat had ook heel anders kunnen aflopen, want veilig was het daar – door het schietbevel – zeker niet. De grenstoren is gratis toegankelijk.

Monumenten voor de doden langs de grens

Langs de route vind je gedenkplaatsen waar mensen tijdens de vlucht zijn omgekomen. Een foto van degene die vluchtte met het vluchtverhaal en foto’s hoe het er toen uitzag. Het is de moeite waard af te stappen. Je kunt zeker niet overal stoppen, uiteindelijk zijn aan de grens 138 mensen om het leven gekomen. Wij stopten o.a. in Staaken, bij de plaats waar de Oostenrijker Dieter Wohlfahrt werd doodgeschoten, terwijl hij de moeder van een vriend bij een vluchtpoging wilde helpen. In het zuiden van Berlijn aan het Britzer-Zweigkanal stierf op 6 februari 1989 de 20-jarige Chris Gueffroy in een kogelregen. Hij was de laatste die door grenssoldaten werd gedood. De laatste dode was Winfried Freudenberg, hij stierf op 8 maart 1989 in de wijk Zehlendorf in West-Berlijn toen hij tijdens een gelukte vluchtpoging met zijn ballon in een volkstuintje stortte en aan zijn verwondingen bezweek.

Het monument aan de Bernauer Straße

Het centrale herdenkingspunt over de deling van Berlijn is de Gedenkstätte Berliner Mauer op de Bernauer Straße die zich op 1,4 km op de voormalige grensstrook uitstrekt. Onderweg op de Berliner Mauerradweg heb je hier heel veel geschiedenis bij elkaar. Aan de grensstrook staat het bezoekerscentrum en het documentatiecentrum. In de gangen van het station Nordbahnhof is een tentoonstelling over de zogenaamde ‘Geisterbahnhöfe’ – de stations die niet meer bereikbaar waren, nadat ook ondergronds een muur werd gebouwd.

Een stuk van de muur staat er nog en vanaf een toren kun je een kijkje nemen op het areaal. Er zijn zuilen, waar je de geschiedenis van de muur kunt horen, maar misschien is wel het meest indrukwekkende de muur met de foto’s van mensen die aan de grens zijn omgekomen. Daar waar de soldaat Conrad Schumann over de grensafsperring sprong is te zien hoe de muur werd gebouwd. Voor de Bernauer Straße heb je tijd nodig en die zul je hier zeker moeten nemen.

Glienicke Brücke en de Villa Schöningen

De Glienicke Brücke en de Villa Schöningen bij de brug zijn ook een pauze waard. Hier werden spionnen uitgewisseld, de mythe is echter groter dan de realiteit. In 28 jaar vonden maar 3 uitwisselingen plaats. Vanuit de Villa Schöningen kijk je op de brug. Een indrukwekkende multimedia tentoonstelling laat ooggetuigen aan het woord komen.

Checkpoint Charlie en het Asisi Panorama

De meest bekende grensovergang is zeker Checkpoint Charlie geweest. Persoonlijk vind ik het een afknapper. Het lijkt wel Disneyland. Een paar acteurs staan voor een wachthuisje met zandzakken. Voor een paar euro mag je met ze op de foto. En genoeg toeristen die het doen. Mijn tip: het asisi Panorama, schuin tegenover Checkpoint Charlie. Het panorama in 270° laat de dag en nacht situatie aan de muur in West- en Oost-Berlijn zien. Met de geluidsbanden van o.a. John F. Kennedy – ‘ich bin ein Berliner’ – en het dementie van de DDR-Staats- en partijchef Walter Ulbricht dat er een muur zou worden gebouwd – ‘Niemand hat die Absicht, eine Mauer zu errichten’ – twee maanden later begon men echter wel met de bouw van de muur.

De Bornholmer Straße

Er is zoveel op de route te zien en te beleven, dat kunnen we hier niet allemaal beschrijven. Met een laatste stop willen we afsluiten: de Bösebrücke op de Bornholmer Straße. Hier ging op 9 november 1989 de eerste grens open. In 1953, ruim voor de bouw van de muur, reed hier de laatste tram over de brug. In West-Berlijn mochten vrouwen geen tram besturen. Op de lijn vanuit Oost-Berlijn reed echter een vrouw op de tram. Na 42 jaar, op 14 oktober 1995 reed weer de eerste tram over de brug.

De stad groeit langzaam samen en je zult steeds vaker twee keer moeten kijken om te zien waar de grens verliep. De herinnering zal echter blijven door musea, zoals het DDR-Museum, het Mauermuseum – Haus am Checkpoint Charlie en de East Side Gallery.

OPENBAAR VERVOER
Gebruik voor het openbaar vervoer het ticket ‘Berlin ABC’ in het Verkehrsverbund Berlin-Brandenburg, daarmee dek je de hele fietsroute af. Je hebt een ticket nodig voor jezelf en je fiets. Je kunt een enkeltje nemen, maar als je flexibel wilt zijn, kan je ook dagkaartjes nemen.

Tip: met de Berlin WelcomeCard krijg je korting bij vele bezienswaardigheden en restaurants, ook het openbaar vervoer is inclusief.

MET DANK AAN
De redactie van Bike & Breakfast kon mede door de steun van de toeristische organisaties van de deelstaten Brandenburg en Berlijn onderweg zijn.